Íshellar geta verið mjög fallegir og upplifun þeirra sem þangað fara ólík því sem er víðast annarstaðar.

Flestir íshellar eru inn af útfalli vatnsfarvega á jökulbotni og myndast vegna rennslis vatns á leysingartíma. Á nokkrum stöðum innan Vatnajökulsþjóðgarðs eru til íshellar sem myndaðir eru vegna jarðhita. Íshellar af báðum gerðum eru í eðli sínu fremur óstöðugir og síbreytilegir. Hætta getur verið á hruni úr ísþakinu, vatnsrennsli eftir þeim getur einnig valdið hættu eða gert þá með öllu ófæra. Þá geta brunnar og sprungur ofan þeirra fyllst af snjó og krapa og náð síðan skyndilegri framrás inn í hellinn með því sem helst líkist krapahlaupi. Í jarðhitahellum getur orðið súrefnisskortur og stundum eitraðar lofttegundir. Öll þessi atriði skapa hættu og geta valdið slysum.

Flestir íshellar myndast sem farvegir fyrir leysingavatn við botn jökulsins. Yfirleitt verða þeir til á sumrin þegar leysing er mikil og vatnsrennsli við botninn einnig. Á sumrin eru ísgöngin full af vatni og með öllu ófært í þau nema þegar skyndilegar breytingar verða á farvegum undir jöklinum. Þegar leysing hættir á haustin dregur mjög úr rennsli um gögnin og hættir það yfirleitt alveg um veturinn. Eftir standa göngin sem langur íshellir. Næst jaðri þar sem ísinn er fremur þunnur (fáir tugir metra) haldast hellarnir í svipuðu ástandi allan veturinn, þó einstaka blotakaflar geti valdið rennsli vatns og jafnvel fyllingu ganganna af sandi og möl. Fjær jaðri, þar sem ísinn er mun þykkari, lokast göngin hinsvegar nokkuð hratt. Til dæmis veldur þreföldun ísþykktar u.þ.b. tíföldun í hraða lokunar.

Auk íshella sem myndaðir eru á þennan hefðbundna hátt, eru einnig til hellar, t.d. í Kverkfjöllum, þar sem jarðhiti undir jöklinum bræðir ísinn. Slíkir hellar geta haldist opnir allt árið um kring, þó oft sé verulegur vatnsagi um þá á sumrin vegna aukinnar leysingar.

Hrunhætta er alla jafna mest við munnann. Þar er ísþykktin minnst og ef einhver bráðnun verður, t.d. þegar lofthiti er hár samfara úrkomu, þynnist þakið við munnann, sprungur geta myndast og stykki fallið úr þakinu.

Brunnar myndast á yfirborði jökuls þar sem vatn fellur um niðurfall um ísgöng niður að jökulbotni. Slík op, mynduð að sumarlagi, geta leitt niður í íshellinn. Að vetrinum geta þessir brunnar verið opnir og jafnvel fært um þá upp á yfirborð. Einnig getur safnast í þá snjór. Í blotum getur sá snjór orðið vatnsósa þar til hann verður óstöðugur og ryðst þá niður og fram í nokkurskonar krapahlaupi. Þau geta verið mjög hættuleg fyrir fólk ef það er á botni hellisins nærri slíkum brunni.

Förum varlega öllum stundum

(Heimildir: Íshellar í Vatnajökulsþjóðgarði – Magnús Tumi Guðmundsson / Finnur Pálsson / Jón Gauti Jónsson)