Illahraun nefnist hraunfláki norðvestur af Þorbjarnarfelli og vestan við Svartsengisfell. Jón Jónsson (1978) lýsir Illahrauni lauslega og telur að það sé myndað samtímis Eldvarpahrauni og því forsögulegt. Illahraun er úfið og víða nokkurt torfæri. Hraunið hefur þó runnið að mestu sem helluhraun en eftir að yfirborð þess storknaði hefur það brotnað upp í fleka sem síðar sporðreistust og mynda eins konar karga á yfirborði þess. Við jaðra meginhraunsins eru skikar af þynnra hrauni, sem ýmist eru undanhlaup eða hafa runnið fram af aðal hraunbrúninni. Hraunið á upptök sín í stuttri gígaröð sem er vestast í hrauninu. Gígaröðin er um 200 metra löng og á henni eru fimm gígar. Nyrsti gígurinn er stærstur og í raun tvöfaldur, fyrst hefur gosið í stórum gíg en seinast í gosinu hefur virknin dregist saman og minni gígur myndast á vesturjaðri hans. Þessi minni gígur rís hæst yfir hraunið og sést vel frá þjóðveginum. Gígaröðin hefur stefnuna N30A. Hraunið hefur runnið í austur upp undir Þorbjarnarfell og Svartsengisfell. Virkjun Hitaveitu Suðurnesja við Svartsengi stendur á norðausturjaðri Illahrauns. Annar hrauntaumur hefur runnið suðvestur með Þorbjarnarfelli að vestan og hefur stöðvast á móts við slakkann er verður milli Þorbjarnarfells og Lágafells. Stuttur hrauntaumur hefur og fallið suðvestur frá gígunum.

Illahraun hefur runnið út á kvísl úr Sundhnúkshrauninu sem fellur til vesturs norðan við Svartsengisfell. Í krikanum milli Svartsengisfells og Þorbjarnarfells eru tvær litlar gígaraðir fornar sem Illahraun hefur að hluta kaffært. Að sunnan og vestan hefur hraunið runnið út á Eldvarpahraunið eldra sem Jón Jónsson (1978) nefnir svo. Þetta síðastnefnda hraun er að mestu dæmigert helluhraun. Að norðvestan hefur Illahrauni runnið út á Eldvarpahrauninu yngra og er því yngra en það. Jón Jónsson (1978) telur að Illahraun hverfi inn undir Eldvarpahraunið yngra og sé því eldra.

Illahraun er fínkornað í brotsári og að mestu dílalaust en stundum með stökum litlum plagíóklasdílum.

Engar sprungur finnast í Illahrauni sjálfu en á Baðsvöllum, sem eru norðan undir Þorbjarnarfelli, ganga nokkrar sprungur inn undir hraunið þar af ein sem stefnir N-S. Einnig fundust þrjár litlar norðaustlægar sprungur í yngra Eldvarpahrauninu sem ganga inn undir norðvesturjaðar hraunsins. Jón Jónsson (1978) telur hraunið vera um 2,43 km2 að flatarmáli og um 0,05 km3.

Samkvæmt rannsóknum okkar er þykkt hraunsins að meðaltali um 12 m og telst okkur til að það sé um 3,01 km2 og um 0,036 km3.

Telja verður víst að hraunið hafi runnið skömmu eftir að Miðaldalagið féll svo ekki skakkar nema í mesta lagi fáum árum. Þó er líklegast að hraunið hafi runnið um svipað leyti og öskugosið varð. Illahraun hefur því brunnið í eldgosi sem varð 1226 eða skömmu síðar.

(Heimild: FJÖLRIT NÁTTÚRUFRÆÐISTOFNUNAR 7 – Haukur Jóhannesson og Sigmundur Einarsson)