Gíghvelfingin í Þríhnúkagíg er uppistandandi tæmt kvikuhólf eldstöðvar sem gaus fyrir 3-4 þúsundum árum og er hrikaleg náttúrusmíð. Myndunin er ein sú stærsta sinnar gerðar í heiminum. Innan á veggjum gígsins eru víða fíngerðar myndanir og hraunhúð sem haldist hefur ósködduð allt frá myndun hans. Gígtoppur Þríhnúkagígs er í um 550 m hæð yfir sjávarmál.. Árni B. Stefánsson augnlæknir og hellakönnuður sem seig í gíginn fyrstur manna á jónsmessu 1974. Vitað er um tilraun til þess að síga í gíginn 1958 en þeir sem að henni stóðu hættu við þegar slokknaði á ljóskeri sem þeir höfðu meðferðis. Var það talið bera vott um skort á heilnæmu andrúmslofti í gígnum.

Þríhnúkagígur er í raun tóm eldstöð. Þegar gosi lauk hefur hraunkvikan sigið niður, jafnvel alla leið niður í sjálft kvikuhólfið, og eldgígurinn tæmst. Það er merkilegt að hann skuli ekki hafa fallið saman við þetta eins og yfirleitt gerist, en þó hefur orðið töluvert hrun úr veggjunum sem safnast hefur fyrir á botni gígsins.

Ekki er kunnugt um að til séu aðrar eldstöðvar af þessari stærðargráðu sem hafa tæmst á þennan hátt og er þetta því sennilega einstakt fyrirbæri í heiminum.

Ástæðan til þess að hvelfingin féll ekki saman er fyrst og fremst sú að geysilega þykk hraunlög, allt að 15-20 metrar á þykkt, styrkja veggina og hafa að einhverju leyti varnað hruni. Þar fyrir utan er hér um að ræða tiltölulega litla eldstöð, svo átökin hafa verið takmörkuð.  Það sem gerir hraunhvelfinguna í Þríhnúkagíg einstaka í sinni röð er því fyrst og fremst stærðin.

Víðgelmir, hraunhellir sá er Íslendingar telja stærstan í heimi, rúmast allur í aðalhvelfingu Þríhnúkagígs, og er þá ótalið rúmmál hliðarganga og gosrása út frá henni. Af þessu leiðir að hellirinn í Þríhnúkagíg er sennilega stærsti hraunhellir í heiminum. Aðalhraunhvelfingin er margfalt stærri en nokkur þekkt hraunhvelfing, og er heldur ekki kunnugt um aðra dýpri hraunhella

Þríhnúkagígur og nánasta umhverfi hans á fullt erindi á heimsminjaskrá.

Mikilvægi hans nær langt út fyrir landsteinana og okkur Íslendingum ber að varðveita hann í þágu mannkyns.